Sposoby aktywnego spędzania czasu wolnego i ich korzystny wpływ na rozwój i zdrowie dziecka

Czas wolny należy do podstawowych pojęć pedagogicznych. Ideą czasu wolnego jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych oraz wykonywanie czynności według swojego upodobania,  często związana z zaspokajaniem własnych zainteresowań. Istotną rolę w organizacji czasu wolnego ma szeroko rozumiana wolność, która umożliwia dziecku dokonanie wyboru odnośnie co do tego, czym chce się zajmować.

Wraz z rozwojem cywilizacji wzrasta możliwość różnorodnych zachowań w czasie wolnym. Dzieci jednak nie zawsze mają świadomość wartości wolnego czasu. Wielu z nich nie przywiązuje do niego wagi, a więc nie stara się wykorzystywać go z pożytkiem dla siebie i bez szkody innych. Często dzieci marnotrawią czas. Ważne jest to , żeby przygotować je do racjonalnego spędzania czasu wolnego już od najmłodszych lat, ponieważ wtedy kształtuje się wiele upodobań i nawyków.

Sposób spędzania czasu wolnego przez dziecko ma wpływ na jego zachowanie, a nawet życie w późniejszym okresie. Żyjemy w epoce, w której praca ludzka wymaga bardzo dużo bystrości, inwencji, inteligencji, pełnej psychicznej sprawności. Dlatego sposób wykorzystania czasu wolnego ma w tym kontekście duże znaczenie. W czasie wolnym kształtuje się wiele nawyków, upodobań, bardzo ważnych w przyszłej nauce czy pracy. Praktyka wykazuje, że dzieci mają poważne problemy z zagospodarowaniem tego czasu. Psycholodzy twierdzą, że wzorce panujące w rodzinie, w tym i wzorce korzystania z czasu wolnego, w decydującym stopniu wpływają na ich osobowość. Wpływ rodziców jest tym większy, im młodsze są dzieci. Czas wolny  jest szczególnie ważny dla ich prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego. Potrzebują czasu na zabawę, ruch, naukę i kontakt z rówieśnikami. Należy jednak pamiętać, że czas wolny dzieci nie jest tożsamy z czasem wolnym dorosłych. Dzieci mają inne potrzeby i zainteresowania niż dorośli i potrzebują odpowiedniej opieki i wsparcia ze strony rodziców i nauczycieli.

Analizując zagadnienie czasu wolnego, należy również uwzględnić jego funkcje, które mogą być realizowane na różne sposoby: indywidualnie, grupowo bądź rodzinnie. Można wyodrębnić trzy główne funkcje czasu wolnego:

– odpoczynek i rekreacja – ukierunkowane na regenerację sił fizycznych i psychicznych. Jest to szczególnie ważne dla dzieci kilkuletnich, gdyż jedynie dziecko wyspane i wypoczęte może w sposób efektywny podjąć działania edukacyjne;

– zabawa i rozrywka – rozumiane nie tylko jako rozwijanie zainteresowań i zdolności, lecz także rozbudzanie potrzeby doskonalenia się i pracy nad sobą. Służy przystosowaniu społecznemu, kształci intelekt oraz inne cechy osobowości;

– spędzanie czasu w różnych grupach rówieśniczych – już dziecko kilkuletnie odczuwa silną potrzebę kontaktów z rówieśnikami. W przypadku dzieci regeneracja sił następuje bardzo szybko i to najczęściej po przez czynny wypoczynek. Intensywny czas zabawy jest jednocześnie relaksem, a brak takich form spędzania czasu wolnego powoduje u dziecka niezadowolenie a nawet frustrację.

            W takim razie jak zapewnić właściwe formy spędzania czasu przez dzieci?

Komputer, tablet, czy telefon komórkowy stały się dziś podstawowymi formami rozrywki dla dzieci. Co prawda, w dobie Internetu i nauki zdalnej elektronika pomaga w rozwoju zainteresowań ale odbiera możliwości wspólnego spędzania czasu wolnego z rodzicami lub rówieśnikami. Świetnym pomysłem na spędzanie czasu wolnego jest:

– wspólne przebywanie na świeżym powietrzu, podczas spaceru, wyprowadzania psa, spacery do parku, wycieczka, obserwacja roślin, zwierząt. Taki sposób spędzania czasu wolnego wyrabia spostrzegawczość dziecka, kształci uwagę, rozwija myślenie, budzi pozytywne uczucia do otoczenia społecznego i przyrodniczego.

– wspólne czytanie, oglądanie ilustracji – kształcą wyobraźnię twórczą dziecka, wzbogacają wiadomości,

– wspólne gotowanie lub pieczenie – wykonanie prostych ciasteczek, wykonanie sałatki owocowej czy ulubionej pizzy. Wspólne przygotowywanie posiłków może stać się wspaniałą rutyną, która zbliży, wzmocni waszą relację i będzie miłym wspomnieniem z dzieciństwa.

– gry planszowe, memo, bierki, uno, układanie puzzli czy konstruowanie klockami – uczą zasad, współzawodnictwa, rozwijają logiczne myślenie – wspierają analizę i syntezę, uczą jak odczytywać fakty, zmuszają do myślenia i poszukiwania najlepszych rozwiązań.

– wyjście do kina, teatru, cyrku, koncertu, wystawy czy muzeum – bogaci słownictwo, poszerza wiedzę, zaznajamia z kulturą.

– uprawianie sportu – jazda na rowerze, łyżwach, rolkach, biegi, gra w piłkę, basen itp. – nawyk uprawiania sportu warto wykształcać w dziecku już od najmłodszych lat. Sport uczy dziecko zasad fair play, dyscypliny, radzenia sobie z emocjami, kształtuje charakter, kształtuje i wzmacnia układ odpornościowy, pozwala na pozbycie się nadmiaru energii,

Korzystny wpływ na rozwój i zdrowie dziecka

Czas wolny wyzwala odprężenie, naprawia szkody fizyczne i nerwowe spowodowane nadmiarem zajęć. Pozwala na swobodne rozwijanie się, bez barier i przymusu. Czas wolny to odpoczynek zagwarantowany prawem i przywilej każdego człowieka.

Szczególnie aktywność fizyczna w wieku przedszkolnym jest kluczowa dla prawidłowego rozwoju dziecka. Wzmacnia mięśnie, kości i układ odpornościowy, poprawia koordynację ruchową, równowagę oraz motorykę małą i dużą. Ruch wpływa na prawidłową postawę ciała, zapobiega otyłości i wspiera rozwój układu oddechowego oraz krążenia. Poza korzyściami zdrowotnymi, aktywność fizyczna ma pozytywny wpływ na rozwój emocjonalny i społeczny. Zabawy ruchowe uczą współpracy, cierpliwości i przestrzegania zasad, co sprzyja budowaniu relacji z rówieśnikami. Ruch pomaga także w rozładowaniu emocji, redukcji stresu i poprawie koncentracji, ułatwia i codzienne funkcjonowanie.

Wspólny czas z rodziną wzmacnia więzi, poczucie bezpieczeństwa i uczy wartości. Dziecko rozwija umiejętności komunikacyjne, otrzymuje wsparcie emocjonalne i buduje pewność siebie.

Czas z rówieśnikami rozwija kompetencje społeczne, samodzielność i umiejętność radzenia sobie z emocjami. Zabawy pobudzają kreatywność, wspierają rozwój fizyczny i uczą współpracy. Regularne interakcje z bliskimi i przyjaciółmi sprzyjają harmonijnemu rozwojowi dziecka.

Jak rodzice mogą pomóc dziecku w trudnym dla niego procesie adaptacji?

• Pozytywnie nastaw dziecko do przedszkola. W domu dużo rozmawiaj o przedszkolu, opowiadaj, że będzie mogło bawić się z kolegami, rysować, budować itp. Przedstaw realny, ale nie wyidealizowany obrazu przedszkola.
• Poznaj przedszkole, do którego będzie uczęszczało dziecko. Uczestnicz w spotkaniach adaptacyjnych. Odwiedzaj z dzieckiem ogród przedszkolny, by umożliwić mu nawiązywanie relacji z innymi dziećmi podczas swobodnej zabawy.
• Przyzwyczajaj dziecko do przedszkola stopniowo. Razem z nim skompletuj wyprawkę przedszkolną. Jeżeli dziecko do tej pory nie przebywało z innymi dorosłymi, pozostawiaj je na kilka godzin u dziadków lub znajomych, aby przedszkole nie kojarzyło mu się z pierwszym rozstaniem. Stopniowo dopasowuj rytm dnia dziecka w domu, do tego, jaki panuje w przedszkolu.
• Pozwalaj dziecku na samodzielność. Nie wyręczaj go w ubieraniu, podczas jedzenia, mycia rak i zębów, a także w korzystania z toalety. Chwal wysiłek, jaki wkłada w te czynności.
• Zwróć uwagę na krótkie pożegnania w przedszkolu. Nie wprowadzaj atmosfery pośpiechu, czule ale stanowczo pożegnaj się z dzieckiem. Nie okazuj dziecku własnych rozterek podczas rozstania, bowiem wtedy przekazujesz mu własne lęki.
• Pamiętaj, aby dziecko zabrało z domu ulubioną zabawkę, przytulankę, poduszkę, kocyk lub chusteczkę, która pomoże mu przetrwać ten trudny czas.
• Postaraj się regulować pobytu dziecka w przedszkolu. W początkowym okresie dobrze jest odbierać dziecko wcześniej, ponieważ trzylatek ma inne poczucie czasu i okres przebywania poza domem wydaje mu się bardzo długi. Nie mów dziecku, że zostanie zabrane wcześniej, kiedy to jest niemożliwe, ponieważ będzie nieszczęśliwe. Dotrzymuj słowa – daje ono dzieciom poczucie bezpieczeństwa.
• Poświęć dziecku więcej czasu niż zwykle. Okazuj zainteresowanie, miłość, czułość. Częściej pójdź z nim na spacer, poczytaj ulubioną bajkę, pobaw się w ulubioną zabawę. Nie wypytuj: Jak było w przedszkolu? Czy płakałeś? Co zjadłeś? Spytaj: Czym się bawiłeś? Jak ma na imię twój kolega? Jeśli dziecko będzie opowiadało co działo się w przedszkolu, koncentruj się na jego samopoczuciu, relacjach z kolegami i podejmowanych zabawach.
• Zredukuj do minimum inne stresy, nowe sytuacje nie związane z przedszkolem, aby na czas pierwszych tygodni adaptacji wyłączyć większe wrażenia czy życiowe zmiany.
• Ściśle współpracuj z nauczycielem. Relacje oparte na wzajemnym zaufaniu przyniosą oczekiwane rezultaty. Pytaj nauczyciela nie tylko o to, czy dziecko wszystko zjadło, ale także o to, czy nawiązuje kontakty z rówieśnikami, czy radzi sobie w różnych sytuacjach przedszkolnych.
• Nie porównuj dziecka i jego reakcji z zachowaniem innych przedszkolaków czy starszego rodzeństwa. Radzenie sobie ze stresem adaptacyjnym jest sprawą indywidualną i u każdego malucha może przebiegać inaczej.
• Proces adaptacji może trwać od kilkunastu dni do kilku miesięcy. Daj dziecku tyle czasu, ile będzie potrzebowało, aby przystosować się do nowych warunków. Uniezależnienie się od najbliższych i nawiązanie pozytywnych relacji w nowym, przedszkolnym środowisku są osiągnięciem rozwojowym dziecka, na które warto czekać.

Jak zachęcić rodziców do wspierania samodzielności dziecka?

🗣

Dlaczego to jest ważne?

Rozwijanie samodzielności u dzieci jest ważne z wielu względów. Większa samodzielność dzieci przekłada się nie tylko pozytywnie na ich rozwój, ale podnosi komfort pracy nauczyciela, na którego – w przypadku jej braku spada cały trud realizacji wielu czynności samoobsługowych za dziecko. Podnosi także komfort dzieci – nawet w tak prozaicznych sytuacjach, jak oczekiwanie na toaletę czy wyjście na plac zabaw – samodzielność dzieci zdecydowanie ten proces przyspiesza i ułatwia.

Jednak, wierzę, że żaden nauczyciel nie wątpi w rolę samodzielności dziecka. Jak zachęcić rodziców do współpracy w tym zakresie? Argumentem, który sprzyja w rozmowie z rodzicami są często badania – naukowe wnioski potrafią zachęcić do podejmowania akcji w danym zakresie.

Co mówią badania na temat rozwijania samodzielności?

Wnioski z analizy badań, prowadzonych przez psychologów i pedagogów wskazują, że samodzielność jest kluczowa dla prawidłowego rozwoju dziecka. Wśród wyników możemy przeczytać, że:

Dzieci, które rozwijają samodzielność w młodym wieku, osiągają lepsze wyniki w szkole i mają większe szanse na późniejszy sukces.

Badania dotyczące samodzielności prowadzone były w różnych grupach wiekowych. Samodzielność traktowana jest w zakresie decyzji i wykonywanych czynności.

Dzieci, które rozwijają samodzielność w młodym wieku, osiągają lepsze wyniki w szkole i mają większe szanse na późniejszy sukces. Istnieje wiele badań, które potwierdzają tę zależność. Na przykład badania przeprowadzone przez amerykańskiego psychologa Edwarda L. Deci i jego zespół wykazały, że dzieci, które mają poczucie kontroli nad swoim życiem i podejmują decyzje, osiągają wyższe wyniki w szkole i są bardziej zaangażowane w swoją edukację (Deci & Ryan, 1985).

Podobne wyniki uzyskano w badaniach na temat wpływu zachęcania dzieci do podejmowania samodzielnych decyzji na ich wyniki szkolne i postawy wobec nauki (Grolnick & Ryan, 1989).

Inne badania skupiające się na wpływie samodzielności na przyszły sukces pokazują, że dzieci, które rozwijają samodzielność w młodym wieku, osiągają lepsze wyniki w dorosłym życiu. Na przykład badania przeprowadzone przez amerykańskiego psychologa Laurence’a Steinaberga wykazały, że poziom samodzielności w wieku nastoletnim jest silnym predyktorem przyszłego sukcesu zawodowego i społecznego (Steinberg, 2001).

Dzieci, które mają możliwość wyboru i podejmowania decyzji w codziennych sytuacjach, rozwijają lepsze umiejętności analityczne i kreatywność.

Aby myśleć twórczo, warto pozostawać w stanie gotowości. Wyręczanie dzieci tworzy nieświadomie ścieżkę, w której reakcją na problem ze strony dziecka jest automatyczne poszukiwanie wsparcia u rodzica. Warto, pozostając bezpieczną przystanią, zachęcać dzieci do samodzielnego rozwiązywania problemów.

🗣

Samodzielność pozytywnie wpływa na samoocenę dziecka

Wyręczanie dzieci i brak zachęty do samodzielności może prowadzić do obniżenia ich poczucia własnej wartości i wpłynąć negatywnie na ich rozwój emocjonalny. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice zachęcali swoje dzieci do samodzielności i pozwolili im na podejmowanie decyzji, które są dostosowane do ich wieku i umiejętności.

Dzieci, które są zachęcane do samodzielności i podejmowania działań samodzielnie, uczą się podejmowania decyzji, radzenia sobie z problemami oraz rozwijają swoją kreatywność. Oczywiście, jest to proces wymagający czasu i cierpliwości, ponieważ dzieci potrzebują wsparcia rodziców i nauczycieli w rozwoju swoich umiejętności.

🗣

Nauka przez doświadczenia

Dzieci uczą się poprzez doświadczanie różnych sytuacji. Dlatego warto dawać im szansę na podejmowanie samodzielnych działań, a także na popełnianie błędów i uczenie się z nich. To pozwoli im na rozwój ich umiejętności i poczucie własnej wartości.

Co przekazać rodzicom? Samodzielność:

• •              Zwiększa pewność siebie dziecka i poczucie własnej wartości
• •             Pozwala doświadczać sukcesów i porażek – oba doświadczenia są ważne dla rozwoju dziecka
• •             Podnosi komfort dziecka w codziennych sytuacjach
• •             Jest predyktorem sukcesów szkolnych i zawodowych w przyszłości
• •             Wpływa pozytywnie na rozwój kreatywności.

Czy warto zachęcać dziecko do samodzielnego realizowania zadań, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie z problemami? Oczywiście, że tak. Pozostając otwartym na wspieranie dziecka i pomoc tam, gdzie jest ona niezbędna.